Toch bleek dit slechts een eerste fase te zijn, hoe vaak het hierbij ook blijft, er blijft dan toch ‘iets hangen’: de hierboven genoemde uitgestelde verhalen, gevoelens, weerwoorden, die toch eens uitgesproken moeten worden, bij voorkeur over en weer en, zoals de jonge dertiger het zei: “op een fatsoenlijke manier”.

Dit vergt kennelijk een tussenfase waarin zelfreflectie plaats vindt, mogelijk gemaakt door de afstand. De vader of moeder zegt dan ‘Ach, hij was ook nog wel erg jong toen’, de zoon zegt iets als ‘Ach, mijn ouders/va/moe had(den) het toen ook niet gemakkelijk’, of ‘Och, zij zijn zelf toch ook autoritair opgevoed; zij wisten niet beter’.
Daarna is de volgende fase mogelijk, al dan niet in een zes uur durend gesprek.

Hier vond ook bij mij enige zelfreflectie plaats. Ik was eerst verbaasd dat mijn gesprekspartner niet mee ging, kennelijk niet mee kon gaan in mijn (ongevraagde!) advies of suggestie zich hiervan (van de trigger) niets aan te trekken, deze gewoon langs je af laten glijden’. Zoiets kan ik, met mijn “Het is Pa maar die het zegt …” en mijn nogal flegmatieke aard; de ander kon het kennelijk niet.

Dus, en hier spreek ik dan met Rogers: Accepteer, aanvaard, ten volle en empathisch, wat de cliënt je vertelt. Als deze zegt ‘Dat lukt mij niet’, dan lukt het hem niet. Als deze boos en opgewonden zegt, of schreeuwt, al dan niet met gebonk op de tafel: “Dit moet ik ze [ouders/broer/…] nu toch eindelijk eens echt gaan vertellen! Ze zullen nu toch eindelijk eens naar mij moeten luisteren! Als ze het niet willen horen, dan ga ik wel schreeuwen …”
Ja, dit moet dan ook eens gebeuren, juist mondeling, dus niet per appje of brief of mail, al zal het in feite pas kunnen na de hierboven genoemde tussenfase met afstand en zelfreflectie. De helper kan helpen deze reflectie op te starten.

Grenzen en een voorrangsregel

Het eerbiedigen van wat de cliënt als de eigen grenzen aangeeft, en het zien en benaderen van de cliënt als autonoom, impliceert ook dat de helper/therapeut voor grenzen komt te staan. Denk aan hardnekkige verslavingen, werk-alcoholici of werkweigering, vervuiling, perfectionisme, geloof of andere sterke overtuigingen.

Naast die grens is er een uitweg door een voorrangsregel, ons ook door Rogers en Zois (zie college 20 en 22 t/m 24) aangereikt: ‘Hier ga ik niet op in, wat ik weten wil is hoe je je hierbij voelt en wat dit gevoel je doet of gedaan heeft’. Deze regel geeft de weg aan bij overtuigde gelovigen, atheïsten, kerk-haters, kerkverlaters, bij ongezonde en/of onhygiënische leefstijlen, en tegenwoordig ook bij aanhangers van complottheorieën. Van de laatste ben ik er twee als gesprekspartner verloren, op hun initiatief, niet het mijne - ik ‘lees de verkeerde kranten’ – maar een van hen is al weer terug, na een crisis, met “Ik ben toch blij jou als therapeut gehad te hebben”.

Een ander type grens komen we tegen in de forensische hulpverlening. Hier kunnen we delicten tegenkomen die we niet kunnen goedpraten, die ons zelfs afweer inboezemen. Denk bij seksualiteit bijvoorbeeld maar aan incest als je zelf kinderen hebt. Als gespreksonderwerp is Het Delict dan onontkoombaar, maar ook hier geldt een voorrangsregel: accepteer de mens, zij het niet dat delict. Geef beide gevoelens authentiek aan: zowel de empathie voor de mens als de afkeer van het delict, een gevoel dat meestal met de cliënt gedeeld kan worden.

Centraal staat de mens, niet diens delict. Bespreek dit wel, maar slechts binnen het hoofdkader: accepteer de mens en wat die vertelt, voelt en wil. Vrijwel altijd zal het diens expliciete wil zijn: ‘Dat nooit meer!’ Binnen het bredere kader kunnen we het dan daar over hebben. Zoals een VBMO-schoolhoofd het zei: “We houden van jullie! En dit zijn de regels.” Niet andersom dus. Er is een methode die volgens dit beginsel werkt, waar we het dus nog over gaan hebben.