Frits: Bij mij werd mijn moeder op afstand gehouden toen ik in de couveuse lag. Het heeft ermee te maken, denk ik. Misschien ben ik nooit volwassen geworden. Ben: De laatste is een volwassen opmerking! Je zit op metaniveau.

FG: Hechting, niet-hechting, veilige of onveilige hechting heeft vergaande invloed. Het gevolg kan zijn dat je je aan een kind beter kunt hechten dan aan een vrouw.

Gerard: Ik had een dominante moeder en een vader die vaak weg was. Ik was enig kind, mijn moeder was overbezorgd. Dat kan gevolgen hebben gehad voor de hechting, dat ik daarom misschien een weerzin heb tegen borsten en haar.
Ben: Dat is onzeker allemaal. Maar deze onzekerheid bevalt me wel. We zoeken naar theorievorming.

Chris: Bij mij gold scenario (2) dat in het laatste minicollege stond. Ik stond op het schoolplein aan de kant en verlangde naar contact met andere jongens.
David: Komt dat nú in je op of langer geleden?
Chris: Nou, op de lagere school keek ik ook naar jongere jongens. Maar ik dacht: dat gaat wel over.

Henk: Ja, zoiets dacht ik ook bij mijn huwelijk – niet, dus. Volgens mij maak je toch echt vroeg of laat een keuze. Het is niet je lot. Je bent er verantwoordelijk voor.
Chris: Is het dan mijn schuld?
FG: Nee! Verantwoordelijkheid is geen schuld.
Ben: Goed, verantwoordelijkheid. Maar de maatschappij is divers. Moet ik verantwoordelijkheid nemen?
Chris: Nou, ik probeer er het beste van te maken. Veranderen lukt je toch niet. FG: Dat is de pragmatische kant.

David: Ik vind dat je het maken van de keuze generaliseert. "We moeten allemaal kiezen" is de verkeerde stap.
FG: Ik geef alleen de voorkeur aan keuze boven lot. Ervan bewust zijn ervaar ik als groei.
David: Maar zijn we dan nog wel bezig met een wetenschappelijke discussie?

Chris: Ik heb een voorbeeld: een pyromaan die van zijn neiging af wil. Dat kun je toch een keuze noemen? Ongeremd zijn is een eigenschap.
Gerard: Het begrip "lot" moet je ook uitleggen. Ik kan dat ook boeddhistisch opvatten.
Chris: Stel, je hebt een aanleg en je besluit pas op je 40e, die te ontwikkelen. Dat is een keuze. Maar kan een pedofiel dat ook?
Eelco: Misschien ik wel. Ik probeerde altijd, hetero te zijn.
Chris: Dan ben je misschien tegen je gevoel in gegaan.

David: Welk gevoel? Je hoeft je niet in één hokje te (laten) plaatsen. Mensen veranderen. Gerard en Eelco bevestigen dit.

- - - Pauze - - -

David:
Het is een deel van het bewustwordingsproces geweest dat ik me afvroeg, hoe het kwam. De twijfel kreeg ik toen ik een jaar of 11 was. Ik had geen slechte band met mijn moeder. Maar oudere kinderen deden het altijd beter dan ik en misschien voelde ik me daarom prettiger bij jongere kinderen. Tussen leeftijdgenoten sloeg ik geen slecht figuur maar het gevoel bleef knagen. Ik zei zelf dat er iets mis met me was.
Pas op mijn 40e, na het lezen van het rapport van een psychologische test bij een sollicitatie, kon ik tevreden over mezelf zijn.
Op mijn 11e was ik bevriend met een een jaar oudere jongen, die ongeveer dezelfde ontwikkeling had. We praatten over meisjes en speelden beurtelings meisje in rollenspelen. Ik begon me daarop voor piemels te interesseren. Hoe het verder met hem is gegaan, weet ik niet. Ik bleef mijn hele puberteit naar jongere jongens kijken. Ik besloot op mijn 23e dat ik homo was, want ik had de symptomen van verliefdheid op mannen. Alleen gingen mijn natte dromen over jongens.
Eind 20 ging ik samenwonen met een man van mijn leeftijd. Ik raakte verzeild in een actiegroep die zinnen als "Leg maar eens uit waarom jij hetero bent" produceerde. Toen ik dacht: "Wat maakt het uit, waarom zou je het moeten weten?" gaf dat rust. Dan denk ik toch aan een geaardheid.

Chris: Als je nu van jezelf weet hoe die gevoelens zijn ontstaan, is dat dan van belang voor je ontwikkeling?
FG: Ja!
David: Ik beweer niet dat je niet moet nadenken. Ik spreek voor mezelf: het gaf rust toen ik daarmee ophield.

Henk:
Ik groeide op in een gezin met veel kinderen. De oorlog gaf onveiligheid. De relatie met mijn moeder was wel veilig, die met mijn vader niet. De kinderen groepeerden zich in elkaar opvolgende tweetallen, jongen-jongen, meisje, meisje, maar ik viel daar buiten.
Ik hielp mijn moeder toen zij na de oorlog pleegkinderen aannam. Ik was zorgzaam voor het eerste pleegkind, nog klein, en speelde altijd met het tweede pleegkind Hansje, iets mijn leeftijd. We sliepen samen.
Op zekere dag was Hansje verdwenen; zijn moeder was uit het ziekenhuis ontslagen en had hem opgehaald. Ik viel in een kinderlijke depressie, at niet meer. Aldus mijn moeder, want moeders onthouden zoiets. Ik fantaseerde daarna een vriendje.
In mijn puberteit ‘versteende’ ik, ik werd een ‘professor’, had alleen de muziek als emotionele uitlaatklep. Totdat iemand mij als jeugdleider voor een clubhuis vroeg. Daar waren straatjongens, vitaal. Daar fleurde ik helemaal van op. Ik heb nog steeds graag vitaliteit om me heen - omdat mijn vader dat verbood.

David: Misschien hebben je genen je daar gevoelig voor gemaakt. Je hebt nog niets bewezen. En wat is er waar aan de herinnering? Mensen zijn soms zelf gaan geloven wat ze zich willen herinneren. Daar heb ik een kras staaltje uit mijn eigen familie van.
Henk: Ik heb alles nauwgezet nagevraagd bij mijn moeder, toen zij nog leefde.
David: OK dan, maar wat dan? Ik ga wel mee in een abstracte conclusie, dat de ervaring van je kindertijd van invloed is.

Ben: Op metaniveau wordt er aan elke wetenschap gesleuteld. Zelfs in de natuurkunde vind je dat. Als we dat hier proberen, dan zijn we goed bezig.
FG: De kwantitatieve onderzoeksmethode brengt ons niet verder; die heeft tot rare conclusies geleid. Daarom kies ik voor de kwalitatieve, narratieve.
David: Als je de kwantitatieve methode goed gebruikt, dan kom je wel verder. Galileo Galilei gebruikte een verrekijker die niet deugde, maar zijn conclusie was wel juist.
Eelco: Omdat hij naar een conclusie toe redeneerde. Hij wilde een theorie van Copernicus bewijzen. Bij de narratieve methode ligt hetzelfde addertje onder het gras. Toen ik mijn antwoord op de tweede vraag opschreef, wilde ik het vermijden naar een conclusie toe te redeneren. Daarom heb ik niet zitten selecteren op relevantie, want die relevantie moest nog blijken. Dat Frans zei dat ik het antwoord op zijn vraag niet had gegeven, verbaasde me.
FG: Je antwoord is een waardevol verhaal, een goed narratief. Dat gaan we nader bespreken, alleen niet in een op wetenschap gericht colloquium – en het is nu ook nog tijd.

Nawoord

Conclusie 1: we hebben ervaren dat je als kind ook echt keuzes maakt.
Conclusie 2: de ‘theorie-Gieles’ (niet aangeboren maar ontwikkeld plus de ‘dekentheorie’ is aanvaardbaar als startpunt.
Conclusie 3: Het lukt niet ieder om te vertellen hoe dat ontstaan dan kan hebben plaatsgevonden. Er zijn bij de een wel mogelijke aanwijzingen voor te vinden, bij de ander niet. De vraag is ook of dit wel nodig is, omdat de gevoelens toch niet veranderbaar zijn. Het gaat er dan eerder om hoe je er nu goed mee kunt leven.